Komitet Noblowski ogłosił laureatów Nagrody Nobla z chemii za rok 2022. Zostali nimi Carolyn R. Bertozzi z USA, Morten Meldal z Danii i K. Barry Sharpless z USA. Naukowców uhonorowano „za rozwój chemii click oraz chemii bioortogonalnej”.
K. Barry Sharpless w 2001 roku przedstawił koncepcję chemii „click”, która zakłada możliwość syntezy związków o bardzo dużych i skomplikowanych cząsteczkach z małych, prostych substratów. Reakcje stosowane w takich syntezach powinny biec w prostych warunkach i dawać bardzo wysokie wydajności, zachodzić bez udziału rozpuszczalnika lub w rozpuszczalniku, który jest łatwy do usunięcia, generować jedynie nieszkodliwe produkty uboczne możliwe do usunięcia metodami niechromatograficznymi, być stereospecyficzne i wysoce selektywne, charakteryzować się silną aktywacją termodynamiczną, zwykle większą niż 20 kcal/mol, powinny być modułowe i mieć szeroki zakres stosowalności (H. C. Kolb; M. G. Finn; K. B. Sharpless, Angewandte Chemie. 2001, 40, 2004–2021). W niedługim czasie Sharpless i Meldal niezależnie od siebie zaprezentowali reakcję 1,3-cykloaddycji alkinów terminalnych do azydków sodowych katalizowaną jonami miedzi(I) spełniającą założenia chemii „click”.
Praca Sharplessa:
V. V. Rostovtsev; L. G. Green; V. V. Fokin; K. B. Sharpless, Angewandte Chemie. 2002, 41, 2596–2599.
Praca Meldala:
Ch. V. Tornøe; C. Christensen; M. Meldal, J. Org. Chem., 2002, 67, 3057 – 3064.
Trzecia laureatka Carolyn Bertozzi opracowała reakcje „click” zachodzące wewnątrz żywych organizmów, bez zakłócania normalnej chemii komórki. Na określenie tego typu procesów wprowadziła termin „chemia biootrogonalna”. W roku 2004 opisała cykloaddycję [3 + 2] pomiędzy cyklooktynami i azydkami, która zachodzi w warunkach fizjologicznych bez konieczności stosowania toksycznych katalizatorów. Użyteczność reakcji wykazała poprzez selektywną modyfikację biocząsteczek in vitro i na żywych komórkach, która biegła bez widocznej toksyczności.
Praca Bertozzi:
N. J. Agard; J. A. Prescher; C. R. Bertozzi, J. Am. Chem. Soc. 2004, 126, 15046–15047.
K. Barry Sharpless otrzymał Nagrodę Nobla po raz drugi. W roku 2001 został doceniony za katalityczną reakcję chiralnego epoksydowania olefin.